5 cách phòng tránh “Tam cao”, ngăn ngừa hội chứng chuyển hóa

　　Cùng với sự thay đổi trong văn hóa ăn uống của người dân, cuộc khảo sát “Tình hình dinh dưỡng và sức khỏe quốc dân Đài Loan (2017–2020)” cho thấy tỷ lệ người trưởng thành từ 18 tuổi trở lên có chỉ số BMI ở mức “thừa cân” và “béo phì” đã tăng lên đến 50,3%. Đối với học sinh cấp hai và cấp ba, tỷ lệ này cũng lần lượt tăng lên 29,2% và 28,9%; thậm chí trẻ em tiểu học có tỷ lệ thừa cân và béo phì lên đến 25,8%. Điều này cho thấy béo phì đã trở thành vấn đề của toàn xã hội — không chỉ là một loại bệnh mãn tính, mà còn là nguyên nhân quan trọng dẫn đến hội chứng chuyển hóa. Trong số này, chuyên mục “Mạng lưới chăm sóc sức khỏe” sẽ chia sẻ những quan niệm đúng đắn và mẹo hay giúp phòng ngừa hội chứng chuyển hóa, hỗ trợ bạn duy trì sức khỏe một cách dễ dàng.

---

　　Người dân thường đến phòng khám do vấn đề thừa cân hoặc béo phì, và sau khi xét nghiệm máu, phần lớn được chẩn đoán mắc hội chứng chuyển hóa. Các triệu chứng bao gồm: huyết áp cao, đường huyết cao, mỡ máu bất thường và vòng eo vượt chuẩn, đồng thời liên quan đến các bệnh “Tam cao” do béo phì gây ra (cao huyết áp, cao đường huyết, cao mỡ máu). Người mắc hội chứng chuyển hóa dễ bị bệnh tim mạch, ung thư, và tỷ lệ tử vong khi mắc các bệnh khác (ví dụ như COVID-19) cũng tăng cao đáng kể.

 

Chẩn đoán hội chứng chuyển hóa

　　Khi không sử dụng thuốc điều trị, nếu một người có từ 3 yếu tố trở lên trong số 5 yếu tố dưới đây, thì có thể được chẩn đoán là mắc hội chứng chuyển hóa:

1. Huyết áp cao: Huyết áp ≥ 130 mmHg hoặc huyết áp tâm trương ≥ 85 mmHg.
2. Đường huyết lúc đói cao: Đường huyết lúc đói ≥ 100 mg/dL.
3. Nồng độ triglyceride lúc đói cao: ≥ 150 mg/dL.
4. Cholesterol HDL thấp (lúc đói): Nam giới: < 40 mg/dL, Nữ giới: < 50 mg/dL
5. Béo bụng (béo phì trung tâm): Nam giới: vòng eo ≥ 90 cm (≈ 35,4 inch). Nữ giới: vòng eo ≥ 80 cm (≈ 31,5 inch)

 

Vì sao béo phì có liên quan mật thiết đến hội chứng chuyển hóa?

　　Nguyên nhân chính của thừa cân hoặc béo phì là do ăn nhiều – vận động ít. Khi cơ thể hấp thụ quá nhiều năng lượng (từ thực phẩm) nhưng lại tiêu hao ít (qua quá trình trao đổi chất cơ bản và vận động), năng lượng dư thừa sẽ được tích trữ trong cơ thể. Điều này không chỉ khiến tế bào mỡ to lên và làm thay đổi vóc dáng, mà còn tích tụ trong các cơ quan nội tạng, gây ra các bệnh như gan nhiễm mỡ, tụy nhiễm mỡ, thậm chí là tim nhiễm mỡ. Những bệnh nhân này thường kèm theo tình trạng béo bụng (béo phì trung tâm). Vì vậy, tiêu chuẩn chẩn đoán hội chứng chuyển hóa liên quan đến béo phì dựa trên vòng eo, không dựa trên chỉ số BMI.

　　Nếu lượng năng lượng hấp thụ quá nhiều và không còn chỗ tích trữ, năng lượng trong máu (glucose) sẽ không thể đi vào tế bào để phân giải và sử dụng, khiến đường huyết tăng cao. Lúc này, tuyến tụy sẽ tiết ra nhiều insulin hơn để giảm đường huyết, khiến nồng độ insulin trong máu tăng cao. Điều này làm rối loạn quá trình trao đổi năng lượng trong cơ thể. Kèm theo hiện tượng kháng insulin do béo phì, các cơ quan như gan, cơ bắp và tế bào mỡ sẽ giảm nhạy cảm với insulin, khiến cơ thể xuất hiện hội chứng chuyển hóa.

 

Người gầy có thể mắc hội chứng chuyển hóa không?

　　Khoảng 20% nguyên nhân gây ra hội chứng chuyển hóa có liên quan đến yếu tố di truyền, và có thể được chẩn đoán dựa trên các tiêu chí đã nêu ở trên. Những người có tiền sử gia đình bị cao huyết áp, tiểu đường hoặc rối loạn mỡ máu, ngoài việc nên kiểm tra sức khỏe định kỳ, thì dù có vóc dáng bình thường cũng không nên chủ quan. Họ cần tránh các thói quen ăn uống không lành mạnh, hạn chế thực phẩm giàu đường, nhiều dầu mỡ, uống rượu quá mức, và nên duy trì thói quen vận động thường xuyên để phòng ngừa hội chứng chuyển hóa.

 

Tuổi càng cao có làm tăng nguy cơ mắc hội chứng chuyển hóa không?

　　Thông thường, trong giai đoạn phát triển và trưởng thành, cơ thể tiêu hao nhiều năng lượng và có nhu cầu năng lượng cao, nên nguy cơ mắc hội chứng chuyển hóa ở độ tuổi từ 0–30 là khá thấp. Tuy nhiên, nghiên cứu gần đây cho thấy: khoảng gần 60 tuổi, tỷ lệ trao đổi chất cơ bản mới bắt đầu giảm trung bình 0,7% mỗi năm. Dù vậy, nhiều người cảm nhận rằng sau 30 tuổi, trao đổi chất bắt đầu kém đi, dễ tăng cân hơn. Thật ra, sự suy giảm trao đổi chất có thể do nhiều nguyên nhân: Khối lượng cơ giảm dần theo tuổi tác, suy giảm chức năng của các cơ quan điều tiết năng lượng như gan, tụy, thói quen sinh hoạt không điều độ, chế độ ăn uống không hợp lý, chất lượng giấc ngủ kém, uống ít nước, tâm lý căng thẳng, thiếu vận động thể chất. Tất cả những yếu tố trên đều tăng nguy cơ mắc hội chứng chuyển hóa khi tuổi tác ngày càng cao.

 

Làm thế nào để phòng ngừa hội chứng chuyển hóa?

　　Hiện nay y học vẫn chưa thể khắc phục được vấn đề lão hóa, nhưng mọi người đều có thể nỗ lực duy trì thói quen sống lành mạnh. Dưới đây là 5 cách phòng ngừa hội chứng chuyển hóa được Bộ Y tế và Phúc lợi Đài Loan chia sẻ trong cuốn “Cẩm nang học tập về hội chứng chuyển hóa”, mời bạn cùng thực hiện:

1. Thứ nhất: Ăn thông minh, chọn lựa lành mạnh (Áp dụng nguyên tắc “Ba thấp – Một cao”: thấp dầu mỡ, thấp đường, thấp muối, cao chất xơ)
2. Thứ hai: Đứng dậy, vận động 30 phút mỗi ngày (Tránh ngồi lâu, duy trì tập thể dục ít nhất 30 phút mỗi ngày)
3. Thứ ba: Không hút thuốc, hạn chế uống rượu (Vừa tiết kiệm tiền, vừa bảo vệ sức khỏe)
4. Thứ tư: Giảm căng thẳng, tăng năng lượng sống (Phát triển sở thích giúp thư giãn, duy trì tư duy tích cực, và biết tìm kiếm sự giúp đỡ khi cần)
5. Thứ năm: Khám sức khỏe định kỳ, phát hiện sớm (Thường xuyên kiểm tra sức khỏe phòng ngừa dành cho người trưởng thành)

 

Lời nhắc nhở từ bác sĩ

　　Để phòng ngừa hội chứng chuyển hóa, bên cạnh việc tích cực duy trì sức khỏe, bạn cũng nên chú ý đến 5 chỉ số quan trọng của hội chứng chuyển hóa. Hãy định kỳ kiểm tra vòng eo, huyết áp, triglyceride, cholesterol HDL (cholesterol tốt) và đường huyết. Nếu có 3 chỉ số trở lên bất thường, bạn có thể đã mắc hội chứng chuyển hóa. Ngay cả khi chỉ có một chỉ số bất thường, bạn cũng nên tăng cường cảnh giác và quan tâm theo dõi các chỉ số còn lại.

 

*Chuyên môn của bác sĩ Lai Huệ Bình bao gồm: tiểu đường, bệnh nội tiết và bệnh tuyến giáp.

#