Ứng biến 15 phút vàng, Trước khi thảm họa xảy ra,

　　Gần đây, những lời tiên tri về đại thảm họa lan truyền rộng rãi trên mạng, khiến không ít người hoang mang lo lắng. Chưa bàn đến mức độ đáng tin cậy của các lời dự đoán này, nhưng việc chủ động chuẩn bị phòng chống thiên tai trong thời bình vẫn là điều cần thiết, để có thể ứng phó kịp thời khi tình huống xảy ra. Trong chuyên mục “Mạng lưới chăm sóc sức khỏe” kỳ này, chúng tôi xin chia sẻ những kiến thức quan trọng về y học, nền tảng giúp mỗi người có khả năng tự cứu và hỗ trợ người khác khi đối mặt với thảm họa.

---

　　Hãy tưởng tượng bạn đang sống tại khu vực ven biển, vào ngày nghỉ đang ở nhà thì đột nhiên điện thoại phát ra âm thanh cảnh báo chói tai. Còn chưa kịp cầm lấy điện thoại thì mặt đất đã rung chuyển dữ dội, đồ đạc trên kệ rơi xuống loạn xạ. Khi trận động đất vừa dứt, điện thoại lại tiếp tục phát cảnh báo – lần này thông báo rằng một cơn sóng thần sẽ ập đến sau 15 phút, yêu cầu toàn bộ cư dân trong phạm vi 5 km tính từ bờ biển phải nhanh chóng sơ tán.  Lúc này, bạn sẽ làm gì?

 

Khái niệm và các loại thảm họa

　　Theo nghĩa rộng, thảm họa là những biến động sinh thái lớn mà con người phải đối mặt, gây đe dọa đến tính mạng hoặc sức khỏe, vượt quá khả năng ứng phó thông thường, buộc phải dựa vào những hành động đặc biệt và sự hỗ trợ từ bên ngoài để vượt qua.

　　Thảm họa được phân thành ba loại: thảm họa tự nhiên, thảm họa do con người gây ra, và thảm họa kết hợp giữa tự nhiên và con người.
Trong đó, thảm họa tự nhiên bao gồm: động đất, bão, sóng thần, lũ lụt, sạt lở đất…, thảm họa do con người gây ra gồm: hỏa hoạn, nổ, tai nạn giao thông, giẫm đạp trong đám đông, tấn công khủng bố và chiến tranh…, thảm họa kết hợp tự nhiên và con người, điển hình là trận động đất tại Nhật Bản ngày 11 tháng 3 năm 2011 – sau trận động đất là cơn sóng thần, gây thiệt hại nghiêm trọng cho nhà máy điện hạt nhân Fukushima, dẫn đến rò rỉ, lan truyền và ô nhiễm phóng xạ trên diện rộng.

　　Thảm họa thường kéo theo thương vong, và khi số lượng nạn nhân hoặc mức độ nghiêm trọng vượt quá khả năng xử lý thông thường của các cơ sở y tế, thì tình hình sẽ trở thành một “thảm họa y tế”.

　　Trong những năm gần đây, nhiều thảm họa nghiêm trọng đã liên tiếp xảy ra ở khắp nơi trên thế giới, gây ra tổn thất nặng nề về người. Chẳng hạn như: trận sóng thần Nam Á năm 2004 cướp đi sinh mạng của 100.000 người; trận động đất ở Haiti năm 2010 khiến 200.000 người thiệt mạng và ảnh hưởng đến 3 triệu người; hay trận động đất lớn tại Thổ Nhĩ Kỳ ngày 26 tháng 2 năm 2023 đã khiến 50.000 người tử vong. Đài Loan là một quốc đảo thường xuyên hứng chịu thiên tai, bao gồm động đất, bão, lũ lụt, sóng thần, cùng với nhiều tai nạn giao thông nghiêm trọng và các thảm họa do con người gây ra. Trong vòng 30 năm trở lại đây, Đài Loan đã xảy ra các thảm họa lớn như: trận động đất 921 năm 1999 khiến hơn 2.000 người thiệt mạng; hai vụ rơi máy bay của hãng TransAsia Airways vào các năm 2014 và 2015 với tổng số người chết vượt quá 90 người; cùng nhiều sự kiện nghiêm trọng khác như vụ nổ khí gas ở Cao Hùng, thảm họa bụi màu ở Bát Tiên, vụ sập tòa nhà Vị Quán Kim Long ở Đài Nam, tai nạn trật đường ray của tàu hỏa và tàu cáo tốc, vụ cháy chung cư Thành Trung Thành ở Cao Hùng... Trong các sự kiện này, số người thiệt mạng dao động từ vài chục đến hơn một trăm người. Khi ban sống ở Đài Loan, thảm họa thật ra không hề xa chúng ta.

 

Quản lý ứng phó với thảm họa

　　Ứng phó thảm họa thường được chia thành 4 giai đoạn theo chu trình: Giảm thiểu rủi ro– Chuẩn bị – Ứng phó – Phục hồi. Phương pháp quản lý thảm họa này không chỉ áp dụng cho các tổ chức hay cơ quan chức năng, mà người dân cũng có thể dựa vào nguyên tắc này để xây dựng tinh thần phòng chống thiên tai.

　　1. Giảm thiểu rủi ro (Mitigation):

　　Giảm thiểu rủi ro là việc giảm thiểu xác suất xảy ra thảm họa hoặc giảm mức độ thiệt hại khi thảm họa xảy ra. Ví dụ trong trường hợp cháy nhà, có thể giảm nguy cơ bằng cách hạn chế sử dụng thiết bị đun nấu bằng lửa, thay thế các dây điện, mạch điện đã cũ, hoặc sử dụng vật liệu chống cháy khi xây dựng. Bên cạnh đó, việc giữ cho hành lang và sảnh nhà thông thoáng, không bị chất đầy vật dụng tắc ách thoát nạn cũng là một biện pháp hiệu quả giúp đường thoát hiểm luôn thông suốt.

　　2. Chuẩn bị (Preparedness):

　　Chuẩn bị trước các vật dụng và quy trình liên quan giúp giảm mức độ thiệt hại khi thảm họa xảy ra. Trong trường hợp cháy nhà, nên trang bị bình chữa cháy, học cách sử dụng bình đúng cách, nắm rõ lối thoát hiểm của khu nhà, biết vị trí các điểm sơ tán gần đó, và thống nhất với người thân địa điểm gặp nhau khi có sự cố xảy ra.

　　3. Ứng phó (Response):

　　Khi thảm họa xảy ra, ngoài việc áp dụng các kỹ năng đã luyện tập trước đó (như sử dụng bình chữa cháy, thoát khỏi đám cháy theo tuyến đường đã định), cần linh hoạt xử lý theo tình hình thực tế. Nếu đang thoát nạn cùng nhiều người, cần nhanh chóng chỉ định người chỉ huy và chia nhóm theo chức năng. Mô hình phân nhóm phổ biến là ICS – Hệ thống chỉ huy ứng phó sự cố (Incident Command System).

　　4. Phục hồi (Recovery):

　　Ở giai đoạn cuối của thảm họa, khi nguy cơ đã giảm rõ rệt hoặc không còn nữa, có thể bắt đầu khôi phục lại cơ sở vật chất, thiết bị, và đời sống sinh hoạt như ban đầu. Đồng thời cần tổng kết và cải thiện quy trình ứng phó cho lần sau. Ví dụ: đặt bình chữa cháy ở vị trí dễ thấy hơn, kiểm tra chất lượng lại 6 tháng 1 lần – qua đó, chu trình lại bắt đầu từ giảm thiểu và chuẩn bị.

 

Khi thảm họa xảy ra, nên ứng phó như thế nào?

　　Khi thảm họa ập đến, điều quan trọng đầu tiên là tìm mọi cách để sống sót, giữ bình tĩnh, nhanh chóng tìm đường thoát hiểm và nơi trú ẩn an toàn. Lấy sóng thần làm ví dụ: bạn nên di chuyển đến nơi càng cao, càng xa bờ biển càng tốt để tránh bị nước cuốn trôi. Đồng thời, duy trì khả năng liên lạc là điều rất quan trọng – hãy chuẩn bị sẵn điện thoại di động và pin dự phòng để cập nhật thông tin sơ tán mới nhất cũng như liên lạc với người thân để cảnh báo và báo vị trí hiện tại. Tuy nhiên, trong tình huống khẩn cấp, lượng lớn tin nhắn và cuộc gọi có thể khiến mạng viễn thông quá tải, gây nghẽn mạng, rớt cuộc gọi hoặc làm chậm tín hiệu các ứng dụng liên lạc. Nếu trạm phát sóng của nhà mạng bạn đang dùng bị hư hỏng, không thể kết nối, bạn có thể thử gọi số khẩn cấp 112.

　　Nếu còn thời gian, hãy mang theo túi cứu hộ cá nhân đã chuẩn bị từ trước, trong đó nên có: lương khô và nước uống khẩn cấp, giấy tờ tùy thân (CMND/thẻ căn cước, thẻ bảo hiểm y tế, bản sao sổ tiết kiệm), radio, đèn pin, pin dự phòng, bật lửa, dao đa năng, còi báo hiệu, một ít tiền mặt, găng tay lao động, áo mưa. Những tài sản có giá trị như vàng bạc, nữ trang thường không cần mang theo, vì tính mạng luôn là ưu tiên hàng đầu.

 

Khái niệm phòng chống thiên tai cá nhân

　　Phòng chống thiên tai cá nhân cũng có thể áp dụng khái niệm quản lý thảm họa toàn diện. Ví dụ: cả trong hỏa hoạn và động đất, đều cần đến đường thoát hiểm và hệ thống liên lạc, do đó không cần phải chuẩn bị hai bộ riêng biệt cho từng loại thảm họa. Ngoài ra, có thể áp dụng phương pháp phân tích mức độ rủi ro và tính dễ tổn thương, để ưu tiên chuẩn bị cho những thảm họa có xác suất xảy ra cao và ảnh hưởng nghiêm trọng nhất. Ví dụ: nếu bạn sống ở Nam Đầu (Nantou) – khu vực nội địa – thì không cần thiết phải chuẩn bị cho sóng thần.

 

Kết luận

　　Bất kỳ ai cũng có thể đối mặt với thảm họa, và chuẩn bị từ trước chính là yếu tố then chốt để bảo vệ tính mạng. Khi đối mặt với thảm họa, bạn cần giữ bình tĩnh, nhanh chóng tìm đường thoát hiểm và nơi trú ẩn, đồng thời sử dụng các vật dụng xung quanh có thể hỗ trợ kêu cứu, và kiên nhẫn chờ lực lượng cứu hộ chuyên nghiệp đến ứng cứu.

 

*photo credit: freepik

#