Bạn nghi ngờ sa sút trí tuệ? Hãy tìm hiểu về chẩn đoán và điều trị chứng não úng thủy áp lực bình thường

　　Bạn có thể đã từng nghe câu đùa “não bị ngập nước”, nhưng thực tế, trong não con người thật sự có chất lỏng và không hề ít. Cấu trúc não gồm các tế bào não, máu và dịch não tủy. Khi dịch não tủy tích tụ bất thường trong não, sẽ gây ra chứng não Ung Thủy.Trong đó, “não úng thủy áp lực bình thường (idiopathic Normal Pressure Hydrocephalus, iNPH)” thường gặp ở người cao tuổi, với triệu chứng tương tự như mất trí nhớ hay bệnh Parkinson. Trong số này của chuyên mục Bảo vệ sức khỏe, chúng tôi sẽ giới thiệu về iNPH, cách nhận biết và điều trị, đồng thời phân biệt nó với chứng mất trí nhớ.

---

　　Quá trình sản xuất, tuần hoàn và hấp thu dịch não tủy trong cơ thể hoạt động như một hệ thống động ổn định. Ở người trưởng thành, mỗi ngày cơ thể sản xuất khoảng 300–500ml dịch não tủy, trong khi tổng lượng duy trì trong hệ thần kinh trung ương trung bình khoảng 150ml.

　　Dịch não tủy có vai trò đệm và nâng đỡ hệ thần kinh trung ương, giúp điều chỉnh áp lực nội sọ, duy trì lưu lượng máu não ổn định, đồng thời tham gia chuyển hóa ở não và tủy sống, cung cấp dưỡng chất, hỗ trợ loại bỏ chất thải và duy trì pH bình thường. Đây là một thành phần quan trọng của não. Khi quá trình này bị rối loạn – ví dụ sản xuất quá nhiều, hấp thu kém hoặc đường tuần hoàn bị tắc nghẽn – dịch não tủy sẽ tích tụ bất thường trong não, gây ra chứng não úng thủy. Ở người cao tuổi, “não úng thủy áp lực bình thường” (iNPH) thường gặp nhưng dễ bị bỏ sót vì các triệu chứng và biểu hiện khá giống mất trí nhớ hay bệnh Parkinson.

 

Bệnh lý và biểu hiện của triệu chứng

　　“Não úng thủy áp lực bình thường” lần đầu được mô tả vào năm 1965, là một trong số ít dạng mất trí nhớ có thể cải thiện nhờ điều trị. Ở những bệnh nhân này, áp lực não tăng không rõ rệt (chỉ hơi cao hơn bình thường). Các triệu chứng chính bao gồm: đi đứng không vững (dáng đi như bị hút xuống đất – “dáng đi nam châm”), tiểu không kiểm soát và suy giảm chức năng nhận thức, hành vi.

　　Trong giai đoạn đầu, các triệu chứng dễ bị nhầm với quá trình lão hóa bình thường, như phản ứng chậm trong sinh hoạt hằng ngày, suy nghĩ chậm, hay quên, lơ đãng, buồn ngủ, ánh mắt vô hồn và thay đổi tính cách rõ rệt. Khác với các bệnh nhân mất trí nhớ thông thường tiến triển chậm trong vài năm, não úng thủy áp lực bình thường tiến triển nhanh hơn, thường xuất hiện các triệu chứng rõ rệt chỉ trong vài tháng. Điều này làm tăng nguy cơ té ngã, chấn thương sọ não, gãy xương… dẫn đến giảm khả năng tự chăm sóc, sức khỏe xấu đi nhanh và tăng gánh nặng cho gia đình.

 

Chẩn đoán và điều trị não úng thủy áp lực bình thường

　　Ngoài các biểu hiện lâm sàng, công cụ chính để chẩn đoán iNPH là chụp cắt lớp vi tính (CT) hoặc cộng hưởng từ (MRI) não. Hình ảnh y học thường cho thấy não thất giãn rộng, đôi khi kèm các rãnh não bên lớn. Khi gặp nghi ngờ, kết hợp hình ảnh và triệu chứng lâm sàng có thể đưa ra chẩn đoán sơ bộ là “có thể là não úng thủy” (possible hydrocephalus).

　　Để nâng cao độ chính xác, bác sĩ có thể thực hiện xét nghiệm chọc dò thắt lưng (lumbar tapping test), đo áp lực dịch não tủy và rút trước khoảng 20–30 ml dịch. Nếu bệnh cải thiện sau thủ thuật này, chẩn đoán được xác định là “gần chắc chắn não úng thủy” (probable hydrocephalus). Khi bệnh nhân được đặt shunt dẫn lưu dịch não tủy và có tiến triển liên tục, chẩn đoán xác định là não úng thủy (definite hydrocephalus)  đây là điểm đặc biệt trong chẩn đoán iNPH.

　　Về điều trị, trước đây thường dùng thuốc lợi tiểu, thuốc tăng tuần hoàn não… nhưng hiệu quả hạn chế. Hiện tại, phẫu thuật dẫn lưu dịch não tủy là phương pháp hiệu quả nhất, bằng cách đặt ống nhân tạo dẫn lưu lượng dịch thừa ra ngoài, kiểm soát áp lực nội sọ. Có hai loại thủ thuật chính:

1. Hệ thống dẫn lưu não thất – ổ bụng truyền thống
2. Hệ thống dẫn lưu thắt lưng – ổ bụng không cần mở sọ

　　Cả hai đều xây dựng hệ thống dẫn lưu lâu dài, điều chỉnh lượng dẫn lưu dựa trên triệu chứng và hình ảnh.

　　Thông thường, bệnh nhân cần nhập viện 3–4 ngày, phẫu thuật nhỏ, thành công cao, thời gian thực hiện 1–2 giờ. Sau nửa ngày, bệnh nhân có thể xuống giường, và xuất viện trong 48 giờ. Các vết mổ ở đầu, cổ và thắt lưng đều nhỏ, cần giữ khô để tránh nhiễm trùng, việc chăm sóc không khó khăn. Phần lớn bệnh nhân cải thiện rõ rệt chỉ sau vài ngày. Một số có thể tái xuất hiện triệu chứng sau vài tuần, lúc này bác sĩ sẽ kiểm tra lại bằng CT. Hiện nay thường dùng van điều chỉnh đa mức ngoài cơ thể, nếu phát hiện lượng dẫn lưu quá ít hay quá nhiều, chỉ cần điều chỉnh áp lực bằng bộ điều khiển điện tử là có thể cải thiện triệu chứng.

 

Giá trị của điều trị não úng thủy

　　Khi bệnh nhân mất khả năng tự chăm sóc, điều này không chỉ là vấn đề cá nhân mà còn ảnh hưởng đến sinh hoạt bình thường của cả gia đình. Việc chẩn đoán và điều trị não úng thủy áp lực bình thường có thể cải thiện đáng kể dáng đi, tình trạng tiểu không kiểm soát và chức năng nhận thức của người bệnh, đồng thời giảm số lần nhập viện do té ngã và cải thiện sức khỏe lâu dài, từ đó giảm gánh nặng chăm sóc cho gia đình.

 

Kết luận

　　Khoa Ngoại Thần Kinh và Trung tâm Mất Trí Nhớ của bệnh viện đã hợp tác lâu dài trong chẩn đoán và điều trị iNPH ở người cao tuổi, với hơn 300 ca lâm sàng tích lũy kinh nghiệm. Kể từ năm 2012, khi áp dụng phẫu thuật đặt ống dẫn lưu thắt lưng – ổ bụng, nhiều bệnh nhân đã được dẫn lưu mà không cần mở sọ, tăng khả năng chấp nhận điều trị. Đến nay, đã thực hiện hơn 120 ca thành công. Trong tương lai, đội ngũ sẽ tiếp tục nâng cao độ chính xác trong chẩn đoán và điều trị, nhằm mang lại chăm sóc y tế an toàn, toàn diện cho người cao tuổi trong quá trình Đài Loan bước vào xã hội siêu già hóa.

 

* Chuyên môn của bác sĩ Hoàng Thi Hạo bao gồm: điều trị não úng thủy, bệnh lý mạch máu não (bệnh mạch máu não, dị dạng động – tĩnh mạch, bệnh não thiếu máu), phẫu thuật mạch máu não ít xâm lấn, bệnh lý u thần kinh (u não, u tuyến yên, u nền sọ, u tủy sống), phẫu thuật u não ít xâm lấn, bệnh lý thoái hóa cột sống, phẫu thuật cột sống ít xâm lấn.

#