Trẻ nhỏ ho không dứt – Hiểu đúng về virus hợp bào hô hấp (RSV)

　　Khi trẻ nhỏ bị ốm, các triệu chứng thường gặp nhất là các vấn đề đường hô hấp trên hoặc rối loạn tiêu hóa. Trong đó, nhiễm trùng đường hô hấp trên có thể do vi khuẩn hoặc virus gây ra. Các triệu chứng do virus thường gặp bao gồm ho nhẹ, sổ mũi, nhưng cũng có thể dẫn đến biến chứng nghiêm trọng hoặc diễn tiến thành bệnh nặng. Gần đây, virus cúm đã trở thành nguyên nhân phổ biến gây bệnh hô hấp nghiêm trọng. Tuy nhiên, không thể bỏ qua một tác nhân nguy hiểm khác là virus hợp bào hô hấp (RSV) – một mối đe dọa lớn đối với sức khỏe trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ có hệ miễn dịch còn yếu. Khi nhiễm RSV, bệnh có thể diễn tiến nhanh chóng, triệu chứng trở nặng chỉ trong thời gian ngắn, vì vậy cần đặc biệt lưu ý và theo dõi sát sao. Trong chuyên mục "Chăm sóc sức khỏe" kỳ này, chúng tôi sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về virus hợp bào hô hấp – RSV, để chủ động bảo vệ sức khỏe hô hấp cho trẻ nhỏ.

---

Virus hợp bào hô hấp (RSV) là gì?

　　Virus hợp bào hô hấp (RSV - Respiratory Syncytial Virus) là một loại virus gây nhiễm trùng đường hô hấp, thường gặp ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Đây là nguyên nhân phổ biến gây viêm tiểu phế quản và viêm phổi ở trẻ dưới 2 tuổi. Tên gọi “hợp bào” (syncytial) xuất phát từ khả năng đặc biệt của loại virus này: khi tấn công tế bào, nó khiến nhiều tế bào hô hấp hợp lại thành một khối, gây tổn thương lớp niêm mạc đường hô hấp RSV rất dễ lây lan, chủ yếu qua dịch tiết mũi họng khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc tiếp xúc trực tiếp với đồ vật có dính virus (như đồ chơi, tay nắm cửa…).

　　Mặc dù virus hợp bào hô hấp (RSV) thường bùng phát mạnh vào mùa đông, nhưng tại Đài Loan, các ca nhiễm có thể xảy ra quanh năm. Con người là vật chủ duy nhất của loại virus này, và mọi độ tuổi đều có thể bị nhiễm, tuy nhiên càng nhỏ tuổi, triệu chứng càng dễ trở nên nghiêm trọng. Đặc biệt, khi trẻ dưới 1 tuổi bị nhiễm RSV, các tiểu phế quản nhỏ có thể bị tắc nghẽn bởi dịch tiết, dẫn đến viêm tiểu phế quản – một tình trạng nguy hiểm cần được đưa đi khám và điều trị kịp thời.

 

Các triệu chứng của virus hợp bào hô hấp (RSV)

　　Khi bị nhiễm virus hợp bào hô hấp (RSV), các triệu chứng ban đầu thường giống như cảm lạnh thông thường, bao gồm: Ho, sổ mũi,hắt hơi, sốt nhẹ, khò khè, chán ăn hoặc bú kém (ở trẻ sơ sinh), tuy nhiên, đối với trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ dưới 1 tuổi hoặc trẻ sinh non, virus RSV có thể gây ra những biến chứng nghiêm trọng như:Viêm tiểu phế quản (bronchiolitis): gây khó thở, thở rít, thở nhanh, lồng ngực co rút, viêm phổi, ngưng thở thoáng qua (apnea) ở trẻ sơ sinh. Trong trường hợp nghiêm trọng, trẻ có thể cần nhập viện để hỗ trợ hô hấp, thậm chí thở máy hoặc sử dụng oxy bổ sung.

　　Thời gian ủ bệnh (tức khoảng thời gian từ khi nhiễm virus đến khi xuất hiện triệu chứng lâm sàng) của virus hợp bào hô hấp (RSV) thường khoảng 3–5 ngày, và phần lớn sẽ tự khỏi trong vòng 1–2 tuần. Tuy nhiên, đối với những bệnh nhân có hệ miễn dịch yếu, thời gian hồi phục có thể kéo dài hơn. Ở giai đoạn đầu, triệu chứng thường là sổ mũi, ho, sốt nhẹ – tương tự như nhiễm trùng đường hô hấp trên thông thường. Tuy nhiên, trẻ nhỏ có thể xuất hiện giảm vận động, ngưng thở hoặc khó thở, là những biểu hiện nguy hiểm cần đặc biệt lưu ý. Sau khi nhiễm bệnh, do chất nhầy tiết ra nhiều, các tiểu phế quản trở nên hẹp lại, khiến cơn ho trở nên trầm trọng hơn. Đặc biệt, trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ dễ xuất hiện triệu chứng khò khè và các dấu hiệu viêm đường hô hấp dưới. Nếu bệnh diễn tiến nhanh, có thể dẫn đến tình trạng suy hô hấp hoặc giảm oxy máu, đòi hỏi phải can thiệp y tế kịp thời.

 

Nhóm nguy cơ cao và các yếu tố nguy cơ khi nhiễm RSV

　　Mặc dù hầu hết các trường hợp nhiễm virus hợp bào hô hấp (RSV) đều có thể tự khỏi, một số nhóm đối tượng có nguy cơ cao bị biến chứng nghiêm trọng, bao gồm: trẻ sơ sinh dưới 6 tháng tuổi, trẻ sinh non hoặc có cân nặng lúc sinh thấp, trẻ có bệnh nền về tim bẩm sinh hoặc bệnh phổi mãn tính, trẻ bị suy giảm hệ miễn dịch, người cao tuổi, đặc biệt là trên 65 tuổi, người lớn có bệnh mãn tính như hen suyễn, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (copd), tiểu đường hoặc suy tim. Các yếu tố nguy cơ làm tăng khả năng nhiễm và trở nặng: tiếp xúc với người đang nhiễm bệnh trong môi trường đông người (như nhà trẻ, trường học), môi trường sống đông đúc, không thông thoáng, khói thuốc lá thụ động, không được bú mẹ đầy đủ, vệ sinh tay kém và chăm sóc cá nhân không đúng cách

　　Theo bài viết của Hiệp hội Nhi khoa Đài Loan công bố vào tháng 11 năm 2022, đối tượng chủ yếu bị nhiễm virus hợp bào hô hấp (RSV) là trẻ em dưới 5 tuổi, trong đó tỷ lệ nhập viện cao nhất là ở trẻ dưới 2 tuổi. Các nhóm có nguy cơ cao khác bao gồm:trẻ sinh non, trẻ mắc các bệnh phổi mãn tính, trẻ có bệnh tim bẩm sinh, trẻ bị rối loạn nhiễm sắc thể, trẻ suy giảm miễn dịch, trẻ mắc bệnh về thần kinh – cơ

　　Ngoài ra, những trẻ sống trong gia đình có anh chị em, hoặc được gửi tại các trung tâm giữ trẻ, nhà trẻ, cũng dễ bị lây nhiễm theo cụm (lây nhiễm tập thể). Một số yếu tố nguy cơ khác bao gồm: có tiền sử gia đình bị hen suyễn hoặc dị ứng, tiếp xúc lâu dài với khói thuốc lá thụ động (bao gồm cả việc mẹ hút thuốc trong thời kỳ mang thai), thời gian bú mẹ quá ngắn. Tất cả các yếu tố trên đều có thể làm tăng khả năng nhiễm bệnh và mức độ nghiêm trọng khi nhiễm RSV, cần được đặc biệt lưu ý để chủ động phòng tránh.

 

Làm sao chẩn đoán virus hợp bào hô hấp (RSV)?

　　Nhân viên y tế có thể sử dụng dịch tiết từ mũi họng của bệnh nhân để nuôi cấy virus hoặc sử dụng phương pháp PCR để phát hiện RNA của virus hợp bào hô hấp. Tuy nhiên, do các phương pháp này mất nhiều thời gian, hiện nay trong lâm sàng cũng đã có phương pháp xét nghiệm kháng nguyên nhanh (test nhanh) để sàng lọc.

 

Làm sao điều trị virus hợp bào hô hấp?

　　Chủ yếu điều trị bằng liệu pháp hỗ trợ (giảm nhẹ triệu chứng). Nhân viên y tế sẽ sử dụng thuốc để giảm bớt sự khó chịu cho trẻ em, nhưng cuối cùng cơ thể vẫn phải dựa vào hệ miễn dịch tự nhiên để chống lại virus. Nếu triệu chứng hô hấp chỉ nhẹ, người bệnh có thể điều trị tại nhà bằng thuốc, vỗ lưng long đờm, đồng thời theo dõi kỹ tình trạng hô hấp, mức độ hoạt động và cảm giác thèm ăn. Khi xuất hiện các triệu chứng nặng như thở gấp, cần đến khoa cấp cứu hoặc nhập viện điều trị kịp thời.

 

Làm sao phòng ngừa virus hợp bào hô hấp?

　　Thường xuyên rửa tay, đeo khẩu trang, tránh tiếp xúc với người bệnh, hạn chế đến nơi đông người, duy trì khoảng cách xã hội hợp lý, ngoài ra, cho trẻ bú mẹ và tránh tiếp xúc với khói thuốc lá cũng giúp giảm nguy cơ nhiễm RSV.

　　Bên cạnh đó tiêm kháng thể đơn dòng chống virus hợp bào hô hấp (Palivizumab) có thể ức chế sự phát triển của virus, bảo vệ trẻ nhỏ và phòng ngừa nhiễm RSV. Hiện tại, một số đối tượng đủ điều kiện được bảo hiểm y tế chi trả gồm:

• Trẻ sinh non dưới 33 tuần tuổi thai
• Trẻ sinh non dưới 35 tuần kèm theo bệnh phổi mãn tính
• Trẻ dưới 1 tuổi mắc bệnh tim bẩm sinh nghiêm trọng (nên tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa tim mạch nhi)

　　Theo khuyến cáo năm 2023 của các chuyên gia sơ sinh và bệnh truyền nhiễm nhi khoa:trẻ sinh non từ 33 đến 35 tuần tuổi thai (cộng thêm 6 ngày) và dưới 1 tuổi, có thể được bác sĩ đánh giá để tiêm Palivizumab lần đầu, nên tiêm mỗi tháng một mũi, tổng cộng từ 3–6 mũi tùy mức độ nguy cơ. Hiện tại, kháng thể đơn dòng RSV loại tác dụng kéo dài đã có mặt tại Đài Loan, chỉ cần tiêm một liều là có thể bảo vệ tới 5 tháng cho trẻ nhỏ.

 

Lời khuyên từ bác sĩ

　　Trẻ em thường gặp các triệu chứng như ho, sổ mũi, sốt do cảm lạnh. Việc xác định nguyên nhân do virus hay vi khuẩn cần có sự đánh giá và xét nghiệm lâm sàng. Đối với virus hợp bào hô hấp, “phòng bệnh hơn chữa bệnh” là nguyên tắc quan trọng nhất. Nếu có nhu cầu hoặc thắc mắc về việc tiêm kháng thể đơn dòng, hãy đến khoa nhi để được tư vấn và bảo vệ sức khỏe cho trẻ.

 

※ Bác sĩ Quách Tử Mẫn chuyên điều trị và tư vấn các bệnh nhi khoa thông thường, tư vấn chăm sóc sơ sinh, chăm sóc trẻ sinh non, tư vấn và tiêm vắc xin, khám và đánh giá phát triển cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.

#